Անցյալ շաբաթ Ամերիկայի Հայ Դատի Հանձնախումբը բացահայտեց, որ Պետդեպարտամենտը Կոնգրեսի կողմից Արցախին հատկացված գումարի միայն կեսն է ծախսել: 1998-2010 թվականներն ընկած ժամանակահատվածում Կոնգրեսն Արցախին 61 միլիոն դոլարի ֆինանսական օգնություն է հատկացրել` չհաշված 2000-2002 թվականներին հատկացված չճշտված մոտ 10 միլիոն դոլարը: Հայ Դատի Հանձնախմբի կողմից ձեռք բերված ԱՄՆ կառավարության փաստաթղթերից պարզվել է, որ 1998-2010 թվականներին Պետդեպարտամենտը որպես մարդասիրական օգնություն Արցախում ծախսել է միայն 36 միլիոն դոլար:

ԱՄՆ-ի Դեմոկրատական եւ Հանրապետական իրար հաջորդող վարչակարգերն Ադրբեջանին հանգստացնելու համար փորձել են խափանել Արցախին օգնություն տրամադրելու Կոնգրեսի ջանքերը: Ի զորու չլինելով կանխել նման հատկացումների հաստատումը, Պետդեպարտամենտը Կոնգրեսի կամքին հակառակվելու համար խորամանկ հնարքների է դիմել` ծախսելով Արցախին հատկացված ֆինանսական օգնության միայն մի մասը: Ադրբեջանը մշտապես պնդել է, որ Միացյալ Նահանգների կողմից Արցախին հատկացվող ցանկացած օգնություն պետք է ուղղվի Բաքվի միջոցով: Չնայած վարչակարգի եւ Ադրբեջանի առարկություններին, Կոնգրեսը շարունակել է օգնություն հատկացնել Արցախին, վերացնելով ոլորտների սահմանափակումը. 2010 թվականին նրա նախատեսած 8 միլիոն դոլարը հատկացվել է ՙԼեռնային Ղարաբաղում նախագծերի եւ միջոցառումների՚, այլ ոչ թե բացառապես մարդասիրական ծրագրերի համար:

Տասներկու տարիների ողջ ընթացքում ոչ Հայաստանը, ոչ Արցախը, եւ ըստ երեւույթին ոչ էլ ամերիկահայ համայնքը Կոնգրեսին չի բողոքել Պետդեպարտամենտի` Արցախի համար հատկացված գումարներն ամբողջությամբ չծախսելու համար: Զարմանալի է, որ Հայ Դատի Հանձնախմբի կողմից կրճատումների բացահայտումից հետո, Արցախի մի բարձրաստիճան պաշտոնյա չի կարեւորել տրամադրված օգնության նվազեցումը: Ըստ «Ազատություն» ռադիոկայանի, Լեռնային Ղարաբաղի Ազգային ժողովի արտաքին հարաբերությունների մշտական հանձնաժողովի նախագահ Վահրամ Աթանեսյանը հատկացումների ծավալի նվազեցումը արդարացրել է, այն կապելով վերջին տարիներին Արցախի արձանագրած  «բավական տնտեսական աճի» հետ:

Մինչ հայերը զարմանալիորեն լուռ էին մնում, Կոնգրեսը 2001 թվականից սկսած բազմիցս կոչ է արել վարչակարգին «անհապաղ իրացնել մնացած 20 միլիոն դոլարի մարդասիրական օգնությունը, որը Բանաձեւով նախատեսված էր 1998 թվականի ֆինանսական տարվա համար»: Բացի այդ, Ներկայացուցիչների պալատը Պետքարտուղարից պահանջել է 15 օրվա ընթացքում զեկուցել Միացյալ Նահանգների կողմից Արցախին ցուցաբերած աջակցության մնացորդային գումարի մասին`օգնության օրինագիծն ուժի մեջ մտնելու պահից սկսած: 2004-2005 թթ. Սենատը ԱՄՆ միջազգային զարգացման գործակալությունից (USAID) պահանջել էր իր ծրագրերը ներկայացնել հատկացված դրամական միջոցները ծախսելու վերաբերյալ` օգնության օրինագիծն ուժի մեջ մտնելուց հետո 60 օրվա ընթացքում: Ցավոք, մեղքի առյուծի բաժինն ընկնում է Օբամայի վարչակազմի վրա: Նրա պաշտոնավարման առաջին երկու տարիների ընթացքում չի ծախսվել 12 միլիոն դոլար, այսինքն 1998 թվականից ի վեր Արցախին հատկացված եւ չծախսված գումարների մեկ երրորդը:

Սենատոր Բարբարա Բոքսերը հնարավորություն ունեցավ այս հարցը հետապնդել Ադրբեջանում ԱՄՆ դեսպանի թեկնածու առաջադրված Մեթյու Բրայզայի` հուլիսի 22-ին ԱՄՆ Արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովում նրա հաստատման համար անցկացված լսումների ընթացքում: Սենատորը ցանկացել է պարզել, թե ինչու Արցախին հատկացված 16 միլիոն դոլար օգնության գումարից միայն 4 միլիոնն է ծախսվել վերջին երկու տարիների ընթացքում: Ի պատասխան Բրայզայի խուսանավումների, սենատոր Բոքսերը պահանջել է գրավոր «մանրամասն հաշվարկ ներկայացնել Միացյալ Նահանգների կողմից Լեռնային Ղարաբաղին վերջին հինգ տարիների համար հատկացված բոլոր օգնությունների ծախքերի վերաբերյալ»: Նա խստորեն հարցրել է, թե «Ինչո՞ւ Կոնգրեսի կողմից 2009 եւ 2010 թվականներին Լեռնային Ղարաբաղին հատկացված ամբողջ գումարը չի ծախսվել»: Բրայզան եւս մեկ անգամ չի կարողացել գոհացուցիչ պատասխան տալ սենատորի հարցին:

Ուստի, սենատոր Բոքսերն Արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովին խնդրել է Բրայզայի հաստատման քվեարկությունը հետաձգել մինչեւ սեպտեմբերի կեսերը Սենատի արձակուրդից վերադառնալը: Հուսով ենք, որ այն Բրայզային հնարավորություն կտա պարկեշտ հաշվարկ պատրաստել` պարզաբանելով, թե ինչու Վաշինգտոնի օգնությունն Արցախին ամբողջությամբ չի հասել: Միաժամանակ, Բրայզայի հաստատման ձգձգումը թույլ կտա Սենատին ավելի հանգամանորեն ստուգել նրա անցյալի վերաբերյալ ի հայտ եկած հարցերը:

Ակնհայտ է, որ Բրայզան եւ իր նախորդները Պետդեպարտամենտում, տարբեր հնարքների են դիմել Կոնգրեսի մտադրությունները խափանելու համար: Նրանք փորձել են հանգստացնել Ադրբեջանին` սահմանափակելով եւ ուշացնելով Արցախին խիստ անհրաժեշտ օգնությունը:

Այժմ ամերիկահայերը պետք է Կոնգրեսից պահանջեն հետաքննել Պետդեպարտամենտի կողմից երկրի օրենսդիր մարմնի հանձնարարագրի ձախողումը, չծախսելով Արցախին հատկացված օգնության գումարներից 35 միլիոն դոլարը, վերջին 12 տարիների ընթացքում:

Եթե հետաքննությունը թերացումներ բացահայտի Պետդեպարտամենտի պաշտոնատար անձանց աշխատանքում, ապա ամերիկահայերը պետք է Կոնգրեսից պահանջեն 35 միլիոն դոլարի միանվագ օգնություն հատկացնել Արցախին` որպես փոխհատուցում Միացյալ Նահանգների կառավարության կողմից օրենքով սահմանված գումարը չծախսելու համար:

Հուսով ենք, որ Կոնգրեսի կողմից իրականացվող հետաքննության շուրջ բարձրացված աղմուկը Պետդեպարտամենտի պաշտոնատար անձանց կստիպի այսուհետեւ ավելի զգուշավոր լինել Արցախի համար նախատեսված ֆինանսական միջոցների ծախքերի հետ գործ ունենալիս:

Հարութ Սասունյան

«Կալիֆորնիա կուրիեր» թերթի հրատարակիչ եւ խմբագիր